اگر ما بخواهیم رسانه های گروهی را عموماً و مطبوعات محلی را خصوصاً در استان مازندران در این سه دهه بررسی کنیم باید اذعان کرد که به لحاظ کمی و عددی این رسانه ها گسترش و رشد قابل توجهی را داشته اند. فعالیت بیش از یکصد رسانه نوشتاری نشان از تقاضا برای فعالیت در این حوزه است چون که استان مازندران از استعدادهای بالقوه فرهنگی، علمی و اجتماعی برخوردار است و سرمایه های انسانی ارزنده و گران سنگی دارد و صبغه فرهیختگی و فرزانگی آن بیشتر از سایر مناطق دیگر است. اما به لحاظ کیفی نقدهای جدی به حوزه مطبوعات محلی وارد است که من امیدوار هستم دست اندرکاران این حوزه برای رفع نارسایی ها، کمبودها و تنگناها اهتمام ویژه ای کنند. این مشکلات و ضعف ها را باید با نگاه عالمانه،کارشناسانه و مطابق با مقتضیات و ملاحضات اجتماعی و سیاسی برطرف کرد و به یک نقطه مطلوب گسیل ساخت. بخشی از این ضعف ها و آسیب ها برخاسته از نوع نگاه،نگرش و بینش گردانندگان مطبوعات محلی است که بی تاثیر از علقه های عقیدتی، فکری و سیاسی آنان نیست. به نظر می رسد حرکت به سمت برخورداری مخاطبان از یک نشریه مستقل،آزاد،کیفی و اثرگذار در این سامان، ضعیف و کمرنگ است. البته در کنار این نباید از مشکلات اقتصادی پیش روی مطبوعات محلی غافل بود. به عبارتی مطبوعات محلی به لحاظ مالی مستقل نیستند و نوعی وابستگی و تعلق به بنگاه های اقتصادی دولتی و غیر دولتی دارند. گرایش مطبوعات به سمت صاحبان سرمایه و قدرت ( سیاسی و اقتصادی) تا حدودی اجتناب ناپذیر است و کم رنگ بودن جلوه های انتقادی و پرسشگری از صاحبان قدرت در این نشریات بی ارتباط با تامین هزینه ها و نیازهای اقتصادی نیست. استان مازندران به لحاظ درآمد ناشی از بنگاه های اقتصادی وابسته به صنایع بزرگ و مادر، محروم است. بنابراین گرایش به سمت تبلیغ ، توجیه و توصیف خدمات صاحبان قدرت و سرمایه در اکثر نشریات و رسانه های گروهی استان بیش از پیش مشاهده می شود. امیدوارم تمهیداتی اندیشیده شود که جامعه و افکار عمومی به سمت حمایت از مطبوعات و نشریات محلی حرکت کنند و گردانندگان و مدیران مطبوعات مکتوب نیز در سیاست گذاری ها،برنامه ریزی ها و اهداف کاری خود بازنگری کنند تا توسعه کیفی مطبوعات محلی و رسانه های گروهی استان که جزو انتظارات و مطالبات جامعه است تحقق یابد.
منعی برای صدور مجوز برای متقاضیان واجد شرایط وجود ندارد. وقتی که تقاضا هست باید به این تقاضا پاسخ داد. قانون هم در یک فرآیندی شرایطی را برای متقاضیان در حوزه تولید کالاها و خدمات فرهنگی لحاظ کرده است. اگرچه معتقدم باید نسبت به توسعه کمی رسانه های گروهی به ویژه مطبوعات محلی بازنگری صورت گیرد و زمینه هایی فراهم شود که مطبوعات مستقل وسازنده و دارای اثرگذاری بیشتر مورد حمایت و ترغیب واقع شوند تا امکان شکل گیری یک فضای سالم و با نشاط برای رشد و اعتلا و بالندگی مطبوعات محلی به وجود آید .تعیین مشوق های فرهنگی با هدف ارتقای سطح کیفی و تولید محتوای غنی با اثربخشی و کارایی بیشتر مطبوعات محلی می تواند یکی از برنامه ها وسیاست های حمایتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در دستور کار قرار گیرد. با این حال یکی از شاخص های توسعه یافتگی جامعه ما در حوزه فرهنگ همین تنوع و تکثر رسانه ها به ویژه مطبوعات محلی است. در سال های اخیر میزان دسترسی مخاطبان و جامعه به رسانه های مکتوب افزایش پیدا کرده است اگرچه پاره ای از محدودیت ها و مضایق نیز بر سر راه فعالیت های مطبوعات آزاد و مستقل به وجود می آید که بیشتر ناشی از فهم و دریافت های متفاوت از قوانین و یا مضامین رسانه ای است.
بر اساس آن چیزی که در اساس نامه خانه مطبوعات پیش بینی شده این تشکل و نهاد مدنی بیشتر پیگیر مطالبات حقوقی صنفی فعالان و شاغلان در حوزه رسانه مکتوب است. با توجه به اینکه خانه مطبوعات زیر نظر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی فعالیت می کند حمایت از اهالی رسانه نیز منوط به پذیرش مفاد اساسنامه و به عبارتی عضویت در این نهاد وابسته به دولت است. البته می توان با کمک اهالی مطبوعات مهم ترین نیازهای این قشر را احصاء و به مسئولین انعکاس داد. مسئولیتم در این نهاد صنفی،بازرسی است و بازرسان وظیفه تطبیق مصوبات اجرا شده با مقررات و قوانین منصوص را بر عهده دارند تا مغایرتی در حوزه مالی اداری و تقنینی به وجود نیاید. خانه مطبوعات می تواند مطابق اساسنامه خود برای پاسخگویی و تامین نیازهای صنفی اعضا در حوزه مسائل صنفی معیشتی از جمله ساماندهی، آموزش، مسکن، بیمه، رفاه و ... با همکاری اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی و همراهی اعضا، برنامه ها و سیاست های منطقی را طراحی و اجرایی کند. اگرچه معتقدم حمایت از مطبوعات محلی در حد مطلوبی نیست و سرانه اختصاص داده شده به اهالی رسانه با توجه به نوع کار، کافی و وافی نیست. به همین روی انتظار داریم که هم دولت و هم مردم از مطبوعات حمایت کنند که مشکلات آنان در عرصه اطلاع رسانی و آگاهی بخشی به حداقل برسد.
ساز و کار نظارت بر مطبوعات محلی را قانون تعیین کرده است. اگر مطبوعات مطابق قانون عمل نکنند مورد بازخواست و برخورد قانونی قرار می گیرند. تشخیص این موضوع بر عهده اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی و در صورت لزوم هیات نظارت بر مطبوعات است . اما از حیث نظارت، خانه مطبوعات بر فعالیت اعضای خود راهکار هایی قانونی را تعیین کرده است. مطابق اساسنامه چنانچه هریک از اعضای خانه مطبوعات مرتکب تخلف شوند برابر قانون بررسی و رسیدگی می شود. چنانچه اعضای هیات مدیره نیز از وظایف و ماموریت های قانونی خود عدول کنند از سوی بازرسین در وهله اول مورد مداقه و مواخذه قرار می گیرند و در وهله دوم مجمع عمومی می تواند نسبت به ادامه یا سلب ادامه همکاری با اعضای هیات مدیره تصمیم گیری کند. بازرسین موارد تخلف را به هیات مدیره اعلام می کنند و اگر شکایاتی هم از نحوه عملکرد بعضی از اعضا واصل شود مورد بررسی قرار می گیرد. طی مدتی که با این خانه همکاری داشتیم موردی را مبنی بر تخلف و یا انحراف اعضا و یا هیات مدیره از عملکرد مطابق با قانون مشاهده نکردیم. توجه دارد که اعتبار و بودجه ای که در اختیار خانه مطبوعات در اختیار ققرار می گیرد با نظارت اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان مازندران هزینه می شود. در حوزه مالی و اعتباری انحرافی در عملکرد هیات مدیره مشاهده نشده است. البته باید منصفانه اذعان داشت که تحرک و اقدامات عملی این دوره برجسته تر و ملموس تر بوده است البته هنوز تا رسیدن به نقطه مطلوب با توجه به انتظارات بالایی که اعضا دارند فاصله وجود دارد.امیدواریم که در رویکرد آتی با نگاه کارشناسی و با پشتوانه قوی و غنی مطالبات اهالی مطبوعات مازندران پیگیری و رسیدگی شود.
یکی از کارکردهای اصلی مطبوعات و رسانه ها، افزایش سطح آگاهی و معرفتی جامعه است. البته نباید از کارکردهای پژوهشی،تبلیغاتی،آموزشی، تفریحی و سرگرمی و ... مطبوعات غافل ماند. هرچقدر مردم از دانش،بینش و عمق آگاهی برخوردار شوند بیشتر می توانند به حقوق خود برسند. جامعه ای که از اطلاعات محروم باشد نمی تواند خوب تصمیم گیری کند و یا برنامه ریزی داشته باشد. حتی در مدیریت کلان هم با تنگناهایی مواجه خواهد شد. بنابراین افزایش سطح آگاهی و میزان سواد رسانه ای مردم به افزایش توانمندی و بالندگی جامعه منجر می شود. مردم باید از آنچه در محیط پیرامون اتفاق می افتد باخبر باشند. جامعه به مثابه اندامواره یک انسان زنده است که هرنوع اختلال و ناکارآمدی باعث آسیب رسانی به کل مجموعه می شود. اگر رسانه ها به وظیفه ذاتی و رسالت های واقعی خود درست عمل کنند می توانند نوع نگاه جامعه را تغییر دهند. البته در پاره ای از موارد ممکن است محدودیت ها و مضایقی بر سر راه فعالیت های مطبوعات ایجاد شود که به نوع نگاه، ذائقه، سلیقه، علقه سیاسی و عقیدتی بخش هایی از جامعه و ارکان جامعه برگردد و یا ناشی از بدکارکردی رسانه ها باشد. عبور رسانه ها از خطوط قرمز پذیرفته نیست و احترام به قانون هم قابل دفاع است و هم قابل اجرا. اما در برخی از مواقع، موانعی ایجاد می شود که جنبه سلیقه ای دارد تا تنصیص قانونی. بنابراین مطبوعات محلی به اعتبار اینکه در اختیار مردم قرار دارند می توانند با ارائه اطلاعات درست و کامل و تحلیل ها و تبیین های واقع بینانه و در پرتو یک فضای باز،آزاد و مستقل، قانونمند و هدفمندو با رویکردی علمی و کارشناسی سطح معرفتی جامعه را بالا ببرند و در آن صورت اگر چنین فضایی شکل بگیرد بر میزان مشارکت اجتماعی شهروندان در حوزه های مختلف تصمیم گیری و برنامه ریزی افزوده خواهد شد. از جمله در شکل گیری گروه های اجتماعی ثانویه،نهادهای مدنی و اجماعی.
میل و تقاضا به استفاده از تجربیات و توانمندی های رسانه ای در بین مقامات مسئول در حوزه های اجرایی، قضایی و تقنینی در سال های اخیر بیشتر شده است.البته این نوع مشاوره گزینی و مشاوره یابی و مشاوره خواهی اگر واجد پیامدها و دستاوردهای مفید و ارزنده باشد قابل تحسین است.ضمناً از افرادی باید استفاده کرد که هم سواد رسانه ای و هم شم رسانه ای و نگاه معرفتی و بینش عمیق مطالعاتی را با خود به همراه داشته باشند و اهل مطالعه و نظر باشند.متاسفانه برخی از مدیران از افرادی به عنوان مشاور استفاده می کنند که از وزن، اعتبار، جایگاه و اصالت کاری و حرفه ای برخوردار نیستند و اغلب این افراد با اهداف دسترسی به مناصب سیاسی وارد فعالیت های رسانه ای به ویژه مطبوعات می شوند که در استان مازندران برخی از این مسائل مشاهده می شود.امروز در عصری زندگی می کنیم که تفاوت عمده میان کشورهای پیشرفته و عقب مانده در نقش و ارزش اطلاعات آنها نهفته است. قدرت در جایی متمرکز می شود که بیشترین اطلاعات در آنجا وجود دارد. بنابراین هرکشور و جامعه ای که اطلاعات بیشتری را تولید کند با سیاست ها و برنامه های مناسب برای مهار وانتقال اطلاعات خود توانایی تسلط بر سایر حوزه ها را خواهد داشت. گردش آزاد اطلاعات و روزآمد بودن آن در زندگی انسان های امروزی بسیار موثر است. نیاز به اطلاعات در امور برنامه ریزی، سیاست گذاری و تصمیم گیری تا حدی است که برخی از جوامع اطلاعات را در ردیف مواد انرژی زا می دانند. بنابراین مدیران اگر هوشمند باشند و مدیریت کارتابلی و از حالت روتین و روزمرگی خارج شوند باید از اهالی رسانه به عنوان مشاورانی وثیق، امین،کاردان، عالم و آشنا به محیط و جامعه بکارگیری نمایند. همانطور که اشاره شد فرهنگ سازی،آموزش،اطلاع رسانی و ایجاد مشارکت اجتماعی از عمده ترین نقش های وسایل ارتباط جمعی است. مدیران نباید از نقد و نظر و تحلیل و تفسیر رسانه ها، گریزان و هراسان باشند.البته اهالی رسانه و اصحاب قلم نیز در نقد مسائل و ارزیابی فعالیت ها باید از هرگونه پیش داوری و جانب داری پرهیز کنند. یکی از آسیب های جدی مطبوعات محلی درج اخبار نادرست و اطلاعات ناقص و تحلیل های گزینشی و سفارشی است که با روح و کنه یک مطبوعات آزاد و مستقل فاصله دارد. در هر صورت مسئولان باید از رسانه باید به عنوان یک یاور بارور و کارور استفاده کنند.
نزدیک به 15 سال در حوزه فعالیت های فرهنگی اجتماعی فعالیت می کنم و کمتر درگیر مسائل سیاسی بوده ام. چون احساس می کنم می توانم در حوزه فرهنگ و اجتماع مفیدتر باشم. اگرچه بی میل به مطالعات سیاسی نیستم اما تا بحال دنبال مطالبات سیاسی از جنس مسئولیت های انتصابی نبوده ام. اگر در حوزه ای به خدمات ما نیاز است خودمان را در معرض داوری و ارزیابی افکار عمومی قرار می دهیم. معتقد هستم همه ما به عنوان اعضای این جامعه سرنوشت و آینده مشترکی داریم. همه انسان هایی که در یک جامعه زندگی می کنند فارغ از جنس، نژاد،رنگ، مکتب و ... به مثابه سرنشینان یک کشتی هستند که بر روی امواج پرتلاطم آب در حرکت می باشند. عبارت و گزاره « به من چه و به تو چه» سم مهلک و ویران کننده ای برای پیشرفت هر جامعه ای است. آسان خواهی،راحت طلبی و مسئولیت گریزی از از علایم و نشانه های یک جامعه توسعه نیافته و عقب مانده است.امیدوارم اگر خواست و مطالبه عمومی جامعه این باشد که به نیازهای آنان پاسخ بدهیم روند مسئولیت پذیری و مشارکت طلبی ما در پروژه های آتی تعمیق و تداوم پیدا خواهد کرد. رجوع جامعه به ظرفیت ها و قابلیت های اجتماعی و فرهنگی به ویژه اهالی قلم و اصحاب رسانه می تواند گره بسیاری از دشواری ها و نارسایی ها را بگشاید. به نظرم مطالبه حقوق مردم باید با مطلعه و دریافت عالمانه از شرایط سیاسی و اجتماعی عصر امروز همراه باشد. امیدوارم که شناخت مردم از پدیده ها و عناصر و ساختار تصمیم گیری ،برنامه ریزی و اجرایی بدون تحت تاثیر قرارگرفتن از فضاهای تبلیغی،احساسی و عاطفی انجام گیرد. مردم همانطور که نسبت به مسایل شخصی و تمنیات درونی خود مثل تغذیه،سرپناه،بهداشت،آموزش و ... دغدغه دارند باید نسبت به سرنوشت خود اهتمام ورزیده تا شایسته خواهی و شایسته گزینی در جامعه تحقق پیدا کند.
من توصیه می کنم به تمام دوستانم در حوزه رسانه و امور فرهنگی اجتماعی که وارد فضای مشارکتی بشوند چراکه حضور در عرصه های تصمیم گیری و تصمیم سازی یک ضرورت اجتناب ناپذیر است. در هر صورت رسالت مهمی متوجه رسانه است.تجربه نشان داده که از فعالان حوزه رسانه ای در کشور، در پارلمان ملی، قوه مجریه و به نوعی ساختار اجرایی و حکومتی مسئولیت پذیرفته اند و در برخی از اتفاق ها و پدیده ها تاثیرگزار هم بوده اند.البته امیدوارم که افکار عمومی با درک مقتضیات زمان به فعالان و اهالی رسانه اعتماد بیشتری پیدا کنند. انتظار داریم که رسانه های گروهی استان نیز زمینه ایجاد چنین فضایی را در استان فراهم کنند.

*  مدرس دانشگاه و بازرس خانه مطبوعات مازندران